Cafébrand Volendam 2001

Ik wil de dingen die ik al weet over de ramp graag aanvullen met wat kennis en perspectieven van de lokale bevolking. Een beetje zenuwachtig stap ik op twee wat oudere mannen af die voor het pand een praatje met elkaar maken. Ik introduceer mijzelf als zijnde student culturele antropologie op de Universiteit van Amsterdam en leg kort uit dat ik voor een opdracht een bezoek breng aan de plaats waar bijna 14 jaar geleden de cafébrand heeft plaatsgevonden. Vervolgens vraag ik of zij bereid zijn eventjes met mij over de ramp te praten. Tot mijn verbazing stemmen beide mannen haast enthousiast in en lijken zij het helemaal niet vervelend of moeilijk te vinden om over de ramp te praten met een wildvreemd iemand zoals ik.

Zonder dat ik verder nog iets hoeft te zeggen begint één van de mannen heel open te vertellen. Hij vertelt dat de brand destijds slechts 2 minuten heeft geduurd. Omdat de ramen van het café gesloten waren was er weinig zuurstof om de brand op gang te houden, waardoor deze al snel weer uitdoofde. Dit gesloten raam en als gevolg daarvan de korte duur van de brand, beantwoordt mijn eerdere vraag over hoe het kan dat de brand niet is overgeslagen naar naburige panden en dat de materiële schade aan vastgoed eigenlijk maar zo beperkt is gebleven. De man vertelt dat de brand vele malen groter en erger had kunnen zijn dan het is geweest.

De andere man deelt mij mede dat er destijds drie cafés boven elkaar waren, van beneden naar boven ’Het Keldertje’, ’De Wirwar’ en het café waar de brand plaatsvond ’Het Hemeltje’. Toen de brand in het bovenste café uitbrak had men, zo vertelt de man mij, in het onderste café geen idee van wat voor drama zich twee verdiepingen naar boven afspeelde, zo kort duurde het maar. Na de ramp werd besloten dat alle drie de cafés gesloten moesten worden, hetgeen beide mannen betreurden omdat café ’De Wirwar’ volgens hen een erg goed en gezellig café was. Het gehele pand werd vanaf toen eigendom van de gemeente, die het vervolgens weer probeerde te verhuren. Niemand wil het pand echter hebben omdat destijds besloten is dat het geen horeca bestemming meer mag hebben. Hierdoor is het weinig winstgevend in een toeristische omgeving vol cafeetjes en restaurantjes.

Wanneer ik bij de mannen het onderwerp ’slachtoffers’ naar voren breng begint een van hen direct te vertellen over zijn, door de ramp met brandwonden verminkte, buurjongen. Na al die jaren vindt de man dit nog steeds moeilijk om te zien. De andere man vertelt dat er zelfs slachtoffers waren van amper 12 jaar, veelal meisjes die aan het oppassen waren en na middernacht even naar het café gingen om vrienden en bekenden een gelukkig nieuwjaar te wensen. De man spreekt zijn ongenoegen uit over het feit dat kinderen van zo’n jonge leeftijd überhaupt door medewerkers het café werden binnengelaten, iets dat volgens hem nooit had mogen gebeuren. Ook schoot het betreffende café volgens de man ernstig tekort in voorzorgsmaatregelen. Zo had de man destijds gehoord dat de niet geïmpregneerde kerstversiering zo laag hing dat deze al zou kunnen ontvlammen als iemand een aangestoken sterretje ter hoogte van zijn of haar hoofd hield.

Voorafgaand aan mijn bezoek had ik enkele vragen voorbereid om te stellen tijdens de informele interviews. Uiteindelijk heb ik dit vragenlijstje niet echt gebruikt omdat de interviews hun eigen loop kregen en ik hierin niet te veel wilde ingrijpen. De enige vraag die ik wel expliciet heb gesteld is of de mannen van mening zijn dat Volendam als gemeenschap na de ramp veranderd is. Over deze vraag gaan de mannen eerst even met elkaar in discussie, maar uiteindelijk antwoorden zij in overeenstemming ontkennend. Ze zijn van mening dat Volendam altijd al een hechte leefgemeenschap is geweest en dat de ramp mensen eigenlijk alleen nog maar dichter bij elkaar heeft gebracht. Volendam is niet zo’n grote plaats als Amsterdam, dus iedereen kende wel iemand die bij de ramp betrokken was. Dit antwoord sluit aan bij de naambordjes waarover ik in het begin van dit rapport heb geschreven. Deze naambordjes gaven aan dat in Volendam veel families dichtbij elkaar wonen, hetgeen laat zien dat mensen in Volendam nauw met elkaar verbonden zijn. Dit deed mij een beetje denken aan een zogenaamde ’ons kent ons’ gemeenschap. Het zorgt ervoor dat mensen in emotioneel moeilijke tijden veel steun bij elkaar zoeken en vinden.

Een andere vraag die ik van tevoren had opgesteld was: ’Denkt u nog vaak aan de ramp terug?’. Deze vraag heb ik niet gesteld maar ik kan wel gissen naar het antwoord dat de mannen zouden hebben gegeven. Ik veronderstel dat zij instemmend zouden hebben geantwoord. Dit leid ik af uit het ’enthousiasme’, de ’gretigheid’ waarmee de mannen hun verhaal aan mij deden. Naar mijn idee laat dit zien dat zij de gebeurtenis echt nog niet vergeten zijn en dat de ramp nog erg bij hen leeft. Ook de plaats waar ik de mannen aantrof, namelijk voor het gebouw waar de brand heeft plaatsgevonden, draagt eraan bij dat ik denk dat de mannen nog regelmatig terugdenken aan de ramp. Ik heb hen dan wel niet expliciet gevraagd wat zij op de bewuste plaats aan het doen waren, maar naar mijn idee zou het best iets met de ramp te maken kunnen hebben.

In dit rapport heb ik mijn bezoek aan Volendam beschreven, het dorp waar op 1 januari 2001 een cafébrand woedde. Het monumentje dat op de plaats van de ramp is opgericht vormt het enige fysieke element waaraan buitenstaanders kunnen zien wat er zich in het verleden op de bewuste plek heeft afgespeeld. Een andere manier om kennis te vergaren over de geschiedenis van de ramp is door de lokale bevolking aan te spreken en te bevragen. De herinnering aan de ramp ligt dus opgeslagen in zowel het monumentje als in de hoofden van de Volendamse bevolking. De herinnering wordt geactiveerd wanneer het onderwerp bij de Volendamse bevolking ter sprake wordt gebracht. Tevens wordt de herinnering bij de meeste Volendammers denk ik elk jaar wel geactiveerd op 1 januari, ook al vindt er dan geen officiële herdenking plaats. Hoewel ik geen slachtoffers van de ramp persoonlijk heb gesproken kan ik mij voorstellen dat de herinnering aan de ramp voor hen elke keer dat zij hun brandwonden zien wordt geactiveerd. Ik denk dat bijvoorbeeld de verminkte buurjongen, waarover een van de lokale mannen mij vertelde, telkens als hij zijn brandwonden, de fysieke sporen van de ramp, ziet aan het vreselijke voorval wordt herinnerd.

Het bezoek heeft bij mij gemengde gevoelens achtergelaten. Aan de ene kant vond ik de plaats van de ramp een gezellig uitziend, levendig straatje en maakte het mij dus niet triest, maar aan de andere kant besefte ik door het zien van het monumentje en door het gesprekje met twee lokale bewoners de ernst en impact van de ramp op de hechte Volendamse gemeenschap. Al met al heeft het bezoek indruk op mij gemaakt, vooral de verhalen van de twee lokale mannen. Het heeft mij nieuwsgierig gemaakt naar hoe deze plaats zich verhoudt tot andere plaatsen waar zich andere soorten rampen hebben voorgedaan. In de toekomst ben ik daarom zeker van plan meer van dit soort plaatsen te bezoeken.